روانشناسی کودک شاخه ای از روانشناسی است که به مطالعه عملکردهای خودآگاه و ناخودآگاه و رشد ذهنی، عاطفی و رفتاری کودکان می‌پردازد. روانشناسان طیف گسترده ای از موضوعات کودکان مانند توانایی های شناختی، تنظیم عاطفی، مهارت های اجتماعی، تاثیر خانواده و مدرسه در رشد کودک، انواع اختلالات و مشکلات رفتاری را مورد بررسی و تحلیل قرار میدهند. روانشاسان کودک در محیط‌هایی محتلفی مانند بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، مدارس و مطب‌های خصوصی فعالیت می‌کنند و با والدین کودکان و معلمان و فعالان حوزه کودک بیشترین ارتباط را دارند.
بیشتر بخوانید: در تربیت کودکان ۳ تا ۵ سال چه کنیم؟
چرا روانشناسی کودک اهمیت دارد؟
والیدن گاهی اوقات نمی‌توانند تشخیص بدهنند رفتارهای کودکشان طبیعی است یا غیرطبیعی، روانشناسان کودک در تخشیص این موارد والدین را راهنمایی می‌کنند. فهم رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی کودکان به والیدن کمک می‌کند تا با برقراری ارتباط بهتر و یاد دادن بهتر مسائل برای مدیریت احساسات، فرزندان خود را درک کنند و به پیشرفت بیشتر کودک خود در مراحل مختلف زندگی کمک کنند. همچنین آن‌ها در صورت تشخیص رفتارهای غیرطبیعی، ریشه‌های بروز آن رفتار را پیدا می‌کنند تا با مشکلات مقابله کنند و می‌توانند اختلالاتی مانند اتیسم را نیز در کودکان تشخیص بدهند.
روانشناسی رشد در کودکان دبستانی
روانشناسی رشد به مطالعه فرایند رشد از تولد تا بزرگسالی می‌پردازد. رشد فیزیکی، ذهنی و احساسی جنبه‌های مختتلف رشد می‌باشد که در روانشناسی رشد مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه به بررسی ابعاد مختلف رشد در کودکان تابستانی می‌پردازیم.
رشد جسمی در کودکان دبستانی:
در دوران دبستان تا زمانی که تغییرات بلوغ شروع بشود رشد چسمانی کودکان یکنواخت و آهسته است ولی با شروع تغییرات بلوغ، آهنگ رشد سریع می‌شود. با افزایش قد و وزن در این بازه ناهمنگونی‌های بین اعضای بدن از بین می‌رود و اندازه اعضای مختلف بدن نسبت به یکدیگر تناسب پیدا می‌کند.
رشد شناختی در کودکان دبستانی:
با شروع هفت سالگی کودک اعمالی که قبلا به صورت فیزیکی انجام می‌داد را به صورت ذهنی انجام می‌دهد. همچنین کودک در دوران دبستان می‌تواند با فکر کردن از چند وجه مختلف درباره یک جریان واکنش خود را به تعویق بیندازد. برعکس انجام دادن کارها نیز یکی از جنبه‌های انعطاف پذیری ذهن کودکان است که در دوران دبستان خودش را نشان می‌دهد، همینطور شمارش اعداد یکی دیگر از جنبه‌های رشد شناختی به حساب می آید.
رشد عاطفی در کودکان دبستانی:
هیجانات و عواطف کودکان در دوران دبستان به سرعت رشد یافته و تغییر می‌کند. تا قبل از ۷ سالگی کودک نمیتواند نسبت به تغییرات احساسی خود واکنشن نشان بدهد و دوران دبستان این مهارت را پیدا می‌کند. کودکان دبستانی هیجانات مثبت و عواطف منفی را ملموس‌تر از پیش تجربه می‌کنند.
رشد اجتماعی در کودکان دبستانی:
دوران دبستان را میتوان شروع رشد اجتماعی کودکان دانست. پس از ورود به محیط مدرسه که برای کودک نا اشناست و دیدن الگوهای رفتاری که ممکن است با آنچه در گذشته در خانه دیده مطابقت نداشته باشد چالش‌های مختلفی به وجود می‌آید که رفع آن‌ها به همکاری نهاد خانواده و مدرسه به ویژه معلمان بستگی دارد.
نمونه‌هایی از تست روانشناسی کودکان در دوران دبستان
تست‌های شخصیت شناسی:
تست‌های شخصیت شناسی ابزاری برای شناخت شخصیت افراد است. ارزیابی شخصیت به تکنیک هایی شاره دارد که برای پیش بینی و شناخت افراد کمک می‌کند. انواع تست های شخصیت شناسی کودکان به دو نوع است. برخی توسط والدین کودک و برخی نتیجه تعامل روانشناس و کودک مراجعه کننده است. چند نمونه تست های شخصیت شناسی:
مقیاس عزت نفس روزنبرگ
این مقیاس شامل ۱۰ آیتم برای سنجش عزت نفس کودکان است. این ۱۰ بیانه شامل مفاهیم کلی درباره پذیرش خود و احساسی است که کودک به خودش دارد و چهار جواب طیفی از کاملا مخاف تا کاملا موافق دارد.
پرسش نامه حل مسئله
پرسش نامه PSI توانایی‌های افراد را ارزیابی و سبک حل مسئله را پردازش می‌کند. این تست شاکل ۳۵ سوال بوده که اعتماد به نفس حل مسئله، سبک رویکرد اجتناب و کنترل شخصی را در کودکان و نوجوانان بررسی می‌کند.
تست‌های هوش:
تست IQ
تلاش برای سنجش هوش کودکان از دیرباز برای بزرگسالان حائز اهمیت بوده است. اگرچه هنوز هم جدل‌هایی وجود دارد اما بیشترین مطالعه و در نتیجه قابل اعتمادترین، معتبرترین و مفیدترین تست‌های هوش این تست‌ها هستند. مطالعات نشان داده نتیجه این تست و عملکرد کودکان در مدرسه تا حد زیادی به همدیگر نزدیک هستند.
تست EQ
هوش هیجانی یا EQ توانایی درک، استفاده و مدیریت احساسات خود به روش‌های مثبت برای کاهش استرس، برقراری ارتباط موثر، همدلی با دیگران، غلبه بر چالش‌ها و خنثی کردن تعارض‌ها است. این آزمون از ۴۰ سوال استفاده می‌کند و نشان می‌دهد که کودک، نوجوان یا بزرگسال در چه حوزه‌هایی خوب عمل می‌کنند و در چه مواردی ضعف دارند.
انواع تست‌های روانشناسی کودکان اطلاعاتی را میدهند که به همراه مصاحبه‌های بالینی به روانشناس کودک کمک می‌کند تا رفتارها، احساسیات و حالات درونی یا بیرونی کودک را درک کند و بفهمد.
وظایف روانشناسان کودک
- ارزیابی روانشناختی: روانشناس کودک می‌تواند از ابزارهای مناسب برای کشف توانمندی‌ها، مهارت‌ها و نیازهای روانشناختی کودکان استفاده برد.
- مشاوره و پشتیبانی: روانشناسان کودک در جلسات مشاوره فردی یا گروهی به کودکان درمواجهه با مسائل فردی و اجتماهی آن‌ها کمک می‌کنند که شامل مهارت‌های حل مسئله، ارتباطی و مدیریت هیجان است.
- همکاری با خانواده و مدرسه: مشاور کودک با همکاری با خانواده، آن‌ها را از نیازهای کودکانشان مطلع می‌کند و فهمشان را در مسائل کودک دبستانی ارتقا می‌دهد. در مدرسه نیز، با همکاری با معلمان و مدیران راهکارهای مناسبی برای مدیریت رفتارها و اجتماعی شدن کودکان ارائه می دهد. همچنین روانشناسان کودکان دبستانی می‌توانند برنامه‌های آموزشی را برای معلیم و والدین طراحی و اجرا کنند تا به انها در فهم و رشد کودکان کمک کنند.
- تحقیق و آموزش: برخی روانشناسان کودک دبستانی در تحقیقات علمی مرتبط با رشد و توسعه کودکان وارد می‌شوند و نتایج آن را به عنوان مبنای عملیاتی برای کارها و پروژه‌های خود قرار میدهند.
کلام آخر
کودکان دبستانی رشد و تحول زیادی را تجربه می‌کنند و تغییرات زیادی برایشان رخ می‌دهد. درک و فهم این تغییرات به والدین و معلمان کمک می‌کند تا بهتر با کودکان ارتباط برقرار کنند که درک آن‌ها از مسیرهای مختلفی مانند تست روانشتانی کودکان دبستانی و مراجعه به مشاوران کودک محقق می‌شود.
در صورت علاقه می‌توانید درباره درک رشد و توسعه کودک مطالعه کنید.
نویسنده: نرگس کریمی