سنجش و اندازه‌گیری بهره‌ی هوشی، اکثرا به منظور شناسایی میزان توانمندی ذهنی انسان‌ها انجام می‌شود و تاثیر و کاربردش را در زمینه‌های مختلف زندگی، به‌خصوص در زمینه‌ی یادگیری نمی‌توان منکر شد. به همین دلیل، آگاهی از میزان اعتبار و دقت تست‌های هوش که بسیار هم متنوع هستند، می‌تواند کمک بزرگی باشد که تست هوش موردنظرمان را در راستای هدفمان انتخاب کرده و زمان و انرژی خود را در جای درستی هزینه کنیم. در ادامه‌ی این مطلب، به معرفی تعدادی از دقیق‌ترین تست‌های هوش می‌پردازیم که به‌طور گسترده از آن‌ها استفاده می‌شود و از محبوبیت و اعتبار بالایی برخوردارند.
تست هوش استفورد-بینه
تست استنفورد-بینه، اولین تست هوش طراحی شده و از مهم‌ترین آن‌هاست. این تست، در ابتدا برای سنجش دانش‌آموزان یک مدرسه در فرانسه طراحی شده بود و کم‌کم محبوبیت زیادی پیدا کرد و همه‌گیر شد. سوالات این تست به‌ترتیب از سطوح آسان‌تر به سمت سختی بیشتر می‌رود تا جایی که فرد آزمون‌دهنده نتواند سوال را پاسخ دهد. آزمون استنفورد-بینه را می‌توان برای رده‌ی سنی ۲ سال به بالا انجام داد و ۵ عامل مهم شناختی در آن ارزیابی می‌شود:
– پردازش انتزاعی و دیداری
– استدلال کمّی یا عددی
– استدلال کلامی یا سیّال
– دانش یا استدلال متبلور
– حافظه‌ی کوتاه‌مدت
این تست شامل ۱۵ خرده‌آزمون است. تعدادی از این خرده‌آزمون‌ها با هدف سنجش توانایی‌های خاص ذهنی بدون توجه به سن انجام می‌شود و تعدادی دیگر از آن‌ها بر اساس دسته‌بندی سنی است و سن یکی از فاکتورهای سنجش در نظر گرفته شده است.
تست هوش کتل
این آزمون توسط ریموند کتل در سال ۱۹۴۹ معرفی شد و همچنان به‌عنوان یکی از دقیق‌ترین تست‌های هوش شناخته می‌شود. کتل اولین کسی بود که هوش را به دو دسته‌ی سیّال و متبلور طبقه‌بندی کرد. او معتقد بود که سنجش بهره‌ی هوشی نباید وابسته به فرهنگ و آموزش باشد؛ به همین دلیل هم آزمونی طراحی کرد که مستقل از این مفاهیم است. تست کتل، هوش سیّال را براساس سن و توانمندی عمومی افراد اندازه‌گیری می‌کند. هوش سیّال توانایی حل مسئله و استدلال انتزاعی است و آموزش مستقیم در رشد آن چندان تاثیر چشم‌گیری ندارد. آزمون کتل ۳ سطح دارد که طبق آن تست برای گروه‌های سنی مختلف تعریف شده است:
سطح یک- گروه سنی ۴ تا ۸ سال
این آزمون برای کودکان ۴ تا ۸ ساله و یا بزرگسالان دارای مشکلات شناختی و اختلال یادگیری انجام می‌شود و شامل ۸ خرده‌آزمون است.
سطح دو- گروه سنی ۸ تا ۱۳ سال
سطح دو آزمون کتل برای کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۳ ساله انجام می‌شود و همچنین برای سنجش بزرگسالانی با تحصیلات پایین‌تر از دیپلم، افرای با هوش متوسط و اشخاص بالای ۵۰ سال هم کاربرد دارد. این سطح شامل ۴ خرده‌آزمون است.
سطح سه- سطوح بالاتر از دیپلم
این سطح از تست هوش کتل برای افرادی که تحصیلاتی بالاتر از دیپلم دارند و یا از هوش بالایی برخوردارند مناسب است و شامل ۴ خرده‌آزمون می‌شود.
تمام آزمون‌های مرتبط با تست هوش کتل، آزمون‌هایی تصویری‌اند و برای پاسخگویی به سوالات آن محدودیت زمانی وجود دارد پس در سریع‌ترین زمان ممکن باید پاسخی که از نظرتان درست است را انتخاب کنید. فراموش نکنید که تست باید در شرایط روانی متعادل و در محیطی آرام و نرمال انجام شود تا نتیجه‌ی درست و قابل اتکایی به‌دست بیاید.
تست هوش ریون
یکی دیگر از تست‌های معتبر و مطرح برای سنجش بهره‌ی هوشی، تست ریون است. جان سی ریون این تست را برای اولین بار در سال ۱۹۳۸ به شکل عمومی معرفی و منتشر کرد. آزمون ریون معمولا شامل ۶۰ سوال است که به‌ترتیب از درجه‌ی سختی پایین به بالا (یعنی از آسان به سخت) چیده شده و برای سنین بالای ۵ سال قابل انجام است. توانایی پردازش اطلاعات، استدلال انتزاعی و هوش سیّال در تست ریون سنجیده می‌شود. این تست سه طراحی متفاوت برای سه گروه سنی مختلف دارد؛ این دسته‌بندی به شکل زیر است:
– کودکان ۵ تا ۹ سال
– نوجوانان ۹ تا ۱۸ سال
– بزرگسالان بالای ۱۸ سال
تست گروه سنی کودکان ریون در مقایسه با گروه‌های سنی دیگر اعتبار بسیار بالایی دارد. پاسخ دادن به سوالات این تست، محدودیت زمانی ندارد و میزان بهره‌ی هوشی، با توجه به سن و نمره‌ی خام آزمون محاسبه می‌شود. با توجه به نتایج این آزمون، افراد از نظر توانمندی ذهنی در ۱۰ طیف مختلف قرار می‌گیرند که از خیلی خیلی باهوش تا خیلی خیلی کم‌هوش متغیر است. یکی از مشکلات تست ریون این است که افرادی که آسیب یا اختلالات مغزی دارند، نمی‌توانند چندان نتیجه‌ی دقیقی از آن بگیرند اما برای افراد دیگر این تست نه‌تنها کاربردی، بلکه لذت‌بخش است. اکثر افرادی که این تست را می‌شناسند، آن را جالب و سرگرم‌کننده می‌دانند و از حل کردن معماهای طرح‌شده در آن لذت می‌برند. شما هم می‌توانید در بخش آزمون‌های روان‌نویس، تست هوش ریون را انجام دهید و نتیجه‌ی آن را فورا دریافت کنید. هم فال و هم تماشا!
تست هوش وکسلر؛ دقیق‌ترین تست هوش موجود
شاید بتوان گفت که تست وکسلر، مشهورترین و دقیق‌ترین تست هوش در میان تمام تست‌های موجود برای سنجش بهره‌ی هوشی است. دیوید وکسلر این تست را در سال ۱۹۵۵ معرفی کرد و پس از آن به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار گرفت. ۳ نوع مختلف از این تست برای گروه‌های سنی متفاوت طراحی شده است:
– سنین قبل از دبستان (۴ تا ۶ سال) (WPPSI)
– سنین مدرسه (۶ تا ۱۶ سالگی) (WISC)
– بزرگسالان (بالای ۱۶ سال) (WAIS)
این تست برای کودکان از ۱۶ خرده‌آزمون تشکیل شده. تفاوت آزمون بزرگسالان وکسلر با آزمون کودکان آن، در دوتا از این خرده‌آزمون‌ها یعنی آزمون مازها و آزمون نمادهاست. این دو آزمون فرعی و اختیاری‌اند و در تست بزرگسالان نیازی به انجامشان نیست. تست وکسلر حتما باید زیر نظر متخصص انجام شود و تفسیر نتایج آن می‌تواند مشکلات ثانویه‌ای مانند اضطراب، وسواس فکری، افسردگی و یا بیش‌فعالی را مشخص کند. این تست، نوعی تست ناهمگن است و سوالات در آن به ترتیب خاصی قرار نگرفته است اما شکل پاسخ‌دهی به‌شکلی است که درجه‌بندی دارد و به همین دلیل هم نمره‌دهی روند آسانی دارد.
در این آزمون، هوش کلامی و غیرکلامی به‌طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرند. اختلاف خیلی زیاد میان نمره‌ی این دو نوع هوش، نشانه‌ی اختلالاتی در مغز است. اگر این اختلاف بین ۱۲ تا ۱۵ واحد باشد، ناهنجاری اندک در یکی از دو نیم‌کره‌ی مغز وجود دارد؛ اگر نمره‌ی هوش کلامی خیلی بیشتر از هوش غیرکلامی باشد، ناهنجاری در نیم‌کره‌ی راست و اگر نمره‌ی هوش غیرکلامی خیلی بیشتر از نمره‌ی هوش کلامی باشد، ناهنجاری در نیم‌کره‌ی چپ مغز وجود دارد. اگر این اختلاف بیشتر از ۲۵ واحد باشد، این ناهنجاری شدید خواهد بود.
حاصل تست وکسلر، سه نمره‌ی بهره‌ی هوشی متفاوت است که شامل نمره‌ی هوش کلامی، نمره‌ی هوش عملی و نمره‌ی کلی است. انجام و بررسی این تست به‌منظور ارزیابی عملکرد شناختی افراد، شناسایی الگوهای مرتبط با اختلالات احتمالی در عملکرد آن‌ها و در راستای برنامه‌ریزی برای بهبود وضعیت زندگی این افراد انجام می‌شود. نتایج تست وکسلر و تقریبا تمام تست‌های معتبر دیگر، برای برنامه‌ریزی آموزشی و هدایت فرد به سمت مشاغل مناسبشان قابل استفاده است و در واقع باید در این مسیر از آن‌ها بهره گرفت.
نمره‌دهی و طبقه‌بندی براساس نمره‌ی بهره‌ی هوشی
در آزمون وکسلر، مثل خیلی از آزمون‌های دیگر هوش، نمره‌ی استاندارد ۱۰۰ در نظر گرفته می‌شود و همچنین انحراف از معیار نمرات به‌دست‌آمده برابر با ۱۵ است. نتایج این آزمون به‌ترتیب در ۷ دسته‌بندی مجزا قرار می‌گیرند که به‌صورت زیر است:
– ۱۳۰ به بالا: دسته‌ی فوق باهوش
– ۱۲۰ تا ۱۲۹: دسته‌ی خیلی باهوش
– ۱۱۰ تا ۱۱۹: هوش بالاتر از متوسط
– ۹۰ تا ۱۰۹: هوش متوسط
– ۸۰ تا ۸۹: هوش پایین‌تر از متوسط
– ۷۰ تا ۷۹: دسته‌ی خیلی کم‌هوش
– ۶۹ به پایین: دسته‌ی فوق کم‌هوش
در این مقاله به معرفی نه‌چندان بلندبالای تعدادی از تست‌هایی پرداختیم که عنوان شناخته‌شده‌ترین و دقیق‌ترین تست هوش را با خود دارند. همه‌ی این تست‌ها کاربردی و مفیدند و انجام آن‌ها خالی از لطف نیست. با این وجود باید یادمان باشد که هدف ابتدایی و اصلی‌ترین علت طراحی و اجرای تست‌های هوش، تشخیص اختلالات و ناهنجاری‌های ذهنی بوده است و نباید درباره‌ی نتایج تست خود دچار وسواس بیش از حد شویم. اگر در نتایج آزمون‌های هوش خود یا کودکمان، نشانه‌هایی از اختلال یا مشکلی مشاهده کردیم، فقط باید تلاش کنیم تا با کمک متخصص و برنامه‌ریزی صحیح برای ادامه‌ی زندگی، با توجه به توانایی‌هایمان بهترین مسیر ممکن را در پیش بگیریم.