علاقه‌ی ما انسان‌ها به اندازه‌گیری هوش خودمان و حتی هوش اطرافیانمان، چیز جدیدی نیست. سال‌های بسیار زیادی است که بشر به مطالعه‌ی توانایی‌ها ظرفیت‌های مغز، ذهن و مفاهیم شناختی مربوط به آن علاقه‌مند شده و تحقیقات زیادی را در راستای سنجش این مفاهیم انجام داده است. یکی از ابزارهایی که به طور گسترده‌ای کاربرد دارد و ما هم زیاد از اهمیتش شنیده‌ایم، تست هوش است. تعریف هوش و ابداع تست هوش از سابقه‌ی طولانی برخوردار است. در این مقاله می‌خواهیم به همین موضوع بپردازیم.
هوش عمومی چیست؟
چارلز اسپیرمن در سال ۱۹۰۴ برای اولین بار مفهومی به نام هوش عمومی را مطرح کرد که با نام فاکتور جی (g factor) هم شناخته می‌شود. در واقع طبق تئوری او، فاکتور جی میزان عمومی هوش را در افراد مشخص می‌کند. او فاکتور جی را مثل خورشیدی در نظر گرفته بود که هر چه به میزان بیشتری در ذهن افراد بتابد، توانمندی‌های ذهنی و شناختی در آن‌ها بیشتر رشد می‌کند. آی‌کیو، ضریب هوشی و فاکتور جی معانی یکسانی دارند و می‌توانند به جای هم استفاده شوند. با دانستن این نکته، درک مفهوم تست‌های آی‌کیو برایمان ساده‌تر می‌شود؛ اما بنا بر تئوری اسپیرمن، سنجش فاکتور جی از طریق بررسی چه مولفه‌هایی صورت می‌گیرد؟
مولفه‌های مطرح در سنجش فاکتور جی (تست ضریب هوشی) عبارتند از:
هوش سیال
هوش متبلور یا دانش
استدلال کمّی یا حل مسائل عددی
پردازش دیداری – فضایی
حافظه‌ی کوتاه مدت
متخصصان و صاحب نظران بعد از اسپیرمن، نقدهایی بر نظرات او وارد کردند و تئوری‌های جدیدی مطرح کردند. تئوری هوش‌های چندگانه‌ی گاردنر هم در همین راستا مطرح شد؛ او توانست نشان دهد که بخش‌های مختلف مغز، توان‌های هوشی متفاوتی دارند و به همین دلیل هم افراد ممکن است در زمینه‌های مختلف، توانمندی‌های متفاوتی داشته باشند و هوش همیشه یک مفهوم مطلق و عمومی نیست.
در این مطلب از ریدرز دایجست می‌توانید درباره‌ی آی‌کیو و ارتباط آن با موفقیت بیشتر بخوانید.
تست هوش استنفورد – بینه
اولین تست هوش در همان سال یعنی سال ۱۹۰۴ توسط الفرد بینه و در فرانسه طراحی شد. هدف از طراحی و اجرای این تست، شناسایی و کمک به دانش‌آموزانی بود که نیازمند توجه خاص و ویژه برای یادگیری بهتر دروس خود بودند. این اولین تست آی‌کیو بود که انجام شد و همچنان جزو مهم‌ترین آن‌ها نیز هست. بینه و همکارانش هنگام کار روی این تست، به نتایجی درباره‌ی توانایی شناختی متفاوت کودکان با سنین و شرایط مختلف و مفهوم سن ذهنی دست پیدا کردند. بینه معتقد بود که هوش یک مفهوم مطلق نیست و پیش‌نیازها و لازمه‌هایی برای رشد آن به بهترین شکل وجود دارد. با این وجود، امروزه به تست استنفورد-بینه اشکالاتی وارد است و متخصصان بسیاری سعی کردند آن را بهینه‌سازی کننده و بهبود ببخشند. به همین دلیل است که در حال حاضر، تست‌های هوش بسیاری با نام‌های مختلف برای سنجش میزان آی‌کیو وجود دارند. نقطه‌ی مشترک تمام این تست‌ها، سیستم نمره‌دهی با میانگین ۱۰۰ است.
نمره‌ی ۱۰۰ در نتایج تقریبا تمام آزمون‌های هوش، متوسط در نظر گرفته می‌شود؛ نمره‌ی ۹۰ تا ۱۱۵ معمولا محدوده‌ی هوشی متوسط در نظر گرفته می‌شود و درصد کثیری از افراد هم به همین دسته تعلق دارند. نمره‌های بالای ۱۳۰ هوش بسیار بالا و نمره‌های زیر ۷۰ کندذهنی را نشان می‌دهد. به‌جز تست استنفورد-بینه، تست هوش ریون و تست هوش وکسلر هم برای سنجش هوش عمومی استفاده می‌شوند و دارای محبوبیت زیادی‌اند.
تست هوش هیجانی
هوش هیجانی نوعی از هوش است که بیشتر با احساسات و عواطف و توانایی همدلی با دیگران در ارتباط است. هوش هیجانی در مقایسه با مفهوم هوش عمومی یا آی‌کیو بسیار جدیدتر است و حدودا سی سال پیش به طور عمومی معرفی شده است. تست‌هایی که برای سنجش این نوع هوش یا به عبارتی همان ای‌کیو استفاده می‌شوند، عبارتند از تست هوش هیجانی بار-ان و تست هوش هیجانی برادبری.
چرا تست هوش انجام می‌دهیم؟
انجام تست هوش و اطلاع پیدا کردن از توان ذهنی و بهره‌ی هوشی خودمان یا فرزندانمان می‌تواند تاثیر مثبتی بر روی کیفیت زندگی‌مان داشته باشد. بهترین زمان برای انجام تست هوش در کودکان، سن ۷ سالگی است و با انجام تست می‌توانیم در آستانه‌ی ورود کودک به مدرسه، نیازهای خاص یا پتانسیل هوشی بالای او را متوجه شویم و بقیه‌ی مسیر تحصیل و زندگی کودک را به شکلی برایش هموار کنیم که بتواند بهترین بازدهی را داشته باشد. درباره‌ی انجام تست هوش در بزرگسالی هم نکات مثبتی وجود دارد که از میان آن‌ها می‌توان به افزایش خودشناسی، کمک به موفقیت شغلی و درآمد بالاتر و جلوگیری از آلزایمر و حفظ سلامتی اشاره کرد. تمام این موارد دلایلی هستند که چرا تست هوش تا امروز هم محبوبیت خود را حفظ کرده و همچنان در زمینه‌های مختلف کاربرد دارد. با این حال در طول تاریخ، دوران و موقعیت‌هایی بوده که از نتایج تست‌های هوش سوء استفاده شده و در جهت اصلاح نژادی جوامع، قوانین غیر انسانی از دل آن‌ها بیرون کشیده شده که البته هیچ‌کدام واقعا مورد تایید علمی نبوده‌اند.
انواع تست هوش به صورت آنلاین هم در دسترس هستند اما نتیجه‌بخش‌ترین و دقیق‌ترین روش برای انجام آن‌ها این است که حتما تحت نظر یک روان‌شناس این کار انجام شود تا بتوانیم به طور شخصی‌سازی شده از تحلیل دقیق شخصیت و توانمندی‌هایمان توسط متخصص بهره‌مند شویم.
این مقاله روان‌نویس درباره‌ی آزمون‌های هوش را از دست ندهید
چگونه می‌توانیم هوش خود را تقویت کنیم؟
انجام مطالعات و تحقیقات بیشتر روی چیستی هوش و فاکتورهای تعریف‌کننده‌ی آن نشان داده است که هوش ماهیتی دوگانه دارد؛ هوش یک مفهوم مطلقا ذاتی و ژنتیکی نیست و محیط هم بر روی میزان رشد آن تاثیر می‌گذارد.
تغییر سبک زندگی کلیدی‌ترین راه برای حرکت به سوی ارتقای سطح هوشی خود و خانواده است. ورزش و فعالیت روزانه را در برنامه‌ی روتین خود بگنجانید و سعی کنید از مواد غذایی سالم و خوراکی‌های مفید با ارزش غذایی بالا استفاده کنید. تغذیه‌ی ما بیش از آن چیزی که فکرش را بکنیم بر بدن و ذهن ما تاثیر می‌گذارد. مدیتیشن و کنترل اضطراب برای آرامش بیشتر و نزدیک شدن به پتانسیل واقعی ذهن کمک‌کننده هستند و در صورت نیاز به راهنمایی، در این باره می‌توانید از خدمات روان‌درمانی استفاده کنید و با مشاور متخصص ارتباط بگیرید. مطالعه‌ی منظم و هدفمند برای افزایش آگاهی هم یکی از عواملی است که هوش متبلور که یکی از مولفه‌های بهره‌ی هوشی بالا در نظر گرفته می‌شود را تقویت می‌کند و حتما کمک‌کننده خواهد بود.
سخن آخر
خوب است که برای پیشرفت و بهبود شرایط زندگی خود تلاش کنیم و سعی کنیم حداقل شرایط محیطی را تا حدی در جهت قوی‌تر شدن توان ذهنی خود و اطرافیانمان تغییر دهیم اما نباید فراموش کنیم که این اشتیاق برای هوش بالاتر و توانایی‌های بیشتر نباید تبدیل به وسواس شود و ایجاد فشار کند. در این صورت مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب تشدید شده و نتیجه‌ی عکس در پی خواهد داشت. تست هوش و آزمون‌های شخصیتی، فقط وقتی ارزش دارند که فرد از نظر سلامتی در حالت پایداری باشد و توان ذهنی و جسمی را برای بهبود زندگی داشته باشد تا در نتیجه‌ی آن بتوانیم جامعه‌ای سالم‌تر داشته باشیم. بهره‌ی هوشی بالا به تنهایی موفقیت را تضمین نمی‌کند پس خوب است به جای دسته‌بندی افراد از روی میزان هوششان، برای رشد دیگر انسان‌ها و کمک رساندن به یکدیگر تلاش کنیم.