مشاوره‌ی فردی یا همان روان‌درمانی، از جمله خدماتی است که می‌توانیم در جهت ارتقای بهداشت و سلامت روان، از آن بهره‌مند شویم و تاثیرش را بر روی کیفیت زندگی شخصی و اجتماعی‌مان ببینیم. مردم به دلایل مختلفی به مشاور و درمانگر مراجعه می‌کنند که از مهم‌ترین و پرتکرارترین آن‌ها، بهبود روابط و حل اختلافات، بهبود اختلالات روحی و روانی مانند افسردگی و اضطراب و دریافت راهنمایی در مورد مسائل دوره‌ای خاص از زندگی است. با توجه به نوع مشکل و دلیل مراجع برای استفاده از این خدمات، شیوه و طول مدت مشاوره، متفاوت است اما روند و مراحل آن‌ها باهم برابرند. در ادامه‌ی این مقاله، با مراحل مشاوره فردی و نکات مرتبط با آن آشنا می‌شویم.
تعریف و مراحل مشاوره فردی
طبق تعریف انجمن مشاوره‌ی آمریکا، مشاوره فردی ایجاد رابطه‌ی فرد متخصص با مراجعین است برای دست‌یابی به سلامت روان و توانمندی ذهنی. همان‌طور که اشاره کردیم، جلسات مشاوره‌ی فردی، جلساتی هستند که فرد مراجع در آن مسائلی را با درمانگر مطرح می‌کند که در زندگی روزمره با آن‌ها درگیر است و معمولا باعث ایجاد احساسات منفی و ناخوشایندی برای شخص می‌شود. طول مدت هر یک از این جلسات حدود ۴۵ تا ۶۰ دقیقه است و معمولا اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند مثل پیشگیری از مشکل، رشد و شکوفایی و مداخله‌ی درمانی. این جلسات اگر به منظور برطرف کردن و حل مشکل و اختلالی ریشه‌ای در شخصیت فرد باشد، نیاز به صرف زمان بیشتر و درمان طولانی‌مدت است اما گاهی مراجعین در مقطعی خاص از زندگی مثلا هنگام تصمیم برای ازدواج، نیاز به کمک و راهنمایی یک متخصص روان‌شناس دارند؛ در این موارد معمولا تعداد جلسات کم‌تر است و مشاوره در مدت زمان کم‌تری به نتیجه می‌رسد. اما مراحل مشاوره‌ی فردی، در هر سبک درمانی و با هر هدفی که انجام شود، ثابت و تغییرناپذیر است.
مشاوره فردی در چه مواردی به ما کمک می‌کند؟
- اضطراب
- فشار روحی و عصبی
- عصبانیت
- چالش های رابطه ای و ازدواج
- اعتیاد
- سو استفاده کردن
- مسائل خانوادگی
- بیخوابی
- جنسیت
- مشکلات تحصیلی
- مشکلات و مسائل شغلی
مراحل مشاوره فردی شامل ۵ موردی است که در زیر آمده است:
آشنایی و شکل‌گیری رابطه
در ابتدا، کار با ارتباط گرفتن با یک کلینیک درمانی و پیدا کردن یک مشاور متخصص آغاز می‌شود. اولین جلسه‌ای که شما با درمانگر ملاقات می‌کنید، خودتان را به او و متقابلا او خودش را به شما معرفی می‌کند. مشاور با ایجاد کردن فضایی امن و آرام، به شما این اجازه را می‌دهد که موضوعی را که باعث آزارتان شده یا می‌خواهید تغییری درباره‌ی آن ایجاد کنید، صادقانه مطرح کنید. در این مرحله، شما باید ببینید که آیا حس خوبی به درمانگر دارید و می‌توانید با او ادامه دهید یا نه؛ باید ببینید که مشاورتان توجه و همدلی مناسب را دارد و در شما اطمینان کافی را ایجاد می‌کند که بتوانید با او صادق باشید یا نه. در رابطه‌ی بین شما و درمانگر، مهم است که شما دنیای درونی خود را بدون سانسور و کاملا صادقانه با او در میان بگذارید.
بررسی اطلاعات و تشخیص مشکل
بعد از این‌که ارتباط اولیه با مشاور ایجاد شد و به او اعتماد کردید، باید موضوعاتی را که درباره‌‌شان راهنمایی می‌خواهید را مطرح کنید. در صورت لزوم، درمانگر از شما می‌خواهد که مثال‌ها یا تجربه‌های مشابه بیشتری را بیان کنید، ممکن است نیاز باشد به اتفاقات دوران کودکی‌تان برگردید و خاطرتان را مرور کنید تا بتوانید به اطلاعات بیشتری درباره‌ی خودتان دست پیدا کنید. مشاور از اطلاعاتی که خودتان مستقیما به او می‌گویید و اطلاعات دیگری مثل زبان بدن و علائم فیزیکی و میزان تمرکز و توجهی که نشان می‌دهید، برای تشخیص مشکلات احتمالی شما استفاده می‌کند تا بر طبق آن، نوع درمان را تنظیم کند.
تعیین اهداف درمانی و اجرای درمان
تعیین مسیر درمانی مورد بعدی از مراحل مشاوره فردی است. درمانگر در این مرحله، مشکل و یا مشکلات را شناسایی کرده و با توجه به ویژگی‌های مراجع، استراتژی‌ها و مسیر موردنظرش را برای رسیدن به هدف نهایی تنظیم می‌کند که کنترل و رفع مشکل است. برای تعیین استراتژی، مهم است که حتما ویژگی‌های شخصیتی مراجع در نظر گرفته شود چون در غیر این صورت، درمان به درستی پیش نخواهد رفت و تاثیرگذاری لازم را نخواهد داشت.
ارزیابی نتایج
در این مرحله از مراحل مشاوره فردی، درمانگر توانایی‌های ذهنی فرد و مهارت‌های او برای رویارویی با شرایط دشوار خارج از چارچوب جلسات مشاوره را بررسی می‌کند. اگر روش و مسیر درمانی نیاز به تغییراتی داشته باشد، مشاور سعی می‌کند آن‌ها را بهینه‌سازی کند تا بتواند نتیجه‌ی بهتری بگیرد و اگر نتایج مثبت بود، روند ادامه پیدا می‌کند تا درمان کامل شود.
پایان روند مشاوره و درمان
هر شروع، پایانی دارد. هم مشاور و هم فرد مراجع از ابتدای روند مشاوره و درمان به این موضوع آگاهند که روزی این ارتباط تمام خواهد شد. برای پایان دادن به جلسات، مشاور باید نتایج درمان را به طور کامل بررسی کرده باشد و از توانایی شخص در روبه‌رو شدن با تناقضاتی که در جهان درونی و بیرونی فرد وجود دارد مطمئن شده باشد. با این حال، درمان یک‌باره پایان نمی‌یابد و جلسات یادآوری برای شخص با فاصله‌ی زمانی مناسبی برگزار خواهد شد تا وضعیتش سنجیده شود و در صورت نیاز توصیه‌هایی دریافت کند که کار برایش ساده‌تر شود.
اثر بخشی
جلسات مشاوره فردی حتی اگر نتوانند در مسیر درمان تاثیر گذار باشند می‌توانند راه‌های مقابله‌ای را برای ادامه زندگی به افراد یاد بدهند. عزم راسخ و انگیزه مراجعه کننده برای درمان عامل مهمی است اما به تنهایی کافی نیست و ارزشمندی مهارت‌های درمانگر نیز قابل توجه است. مهم است مراجع مشاوری را انتخاب کند تا در مراحل مختلف مشاوره فردی با او احساس راحتی کند و بتواند صادقانه مشکلات و چالش های خود را مطرح کند، همچنین گاهی پیش میآید که جریان جلسات سخت و پرفشار می‌شود و ممکن است مراجع در برگزار شدن جلسات درمان همکاری نکند اما مهم است که در این موقعیت هم جلسات درمان به طور پیوسته برگزار شود. این ها همگی عواملی هستند که در اثربخشی چلسات مشاوره نقش دارند.
نکاتی درباره‌ی مشاوره‌های فردی که باید بدانید
همیشه انتظاراتی که از جلسات مشاوره و مشاورها داریم با واقعیت برابر نیست و می‌تواند در طرز فکر و نگاه ما به درمان اثر بدی بگذارد. روند درمان با توجه به شخصیت درمان‌جو تنظیم و طراحی می‌شود و نتیجه‌اش افزایش مهارت‌های مورد نیاز او و توانایی مقابله با مشکلات است. درمانگر در راستای این اهداف، فقط می‌تواند پیشنهادات و راهنمایی‌هایی را ارائه کند و فرد درمان‌جو باید با توجه به ترجیحات و خلقیات خودش تصمیم بگیرد که آن‌ها برای بهبود یافتن شرایطش مفید و کاربردی‌اند یا نه. این نکته بسیار مهم است چون گاهی پیش میآید که برخی از افراد از مشاور خود انتظار دارند در طی چند جلسه، تمام مشکلات‌شان را حل کند و خودشان حاضر نیستند در رفتار و افکار خود تغییری ایجاد کنند. این روش برخورد با درمان و مشاوره هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت؛ مشاور خوب برای مراجعین تعیین تکلیف نمی‌کند بلکه آن‌ها را به خودیابی و خودشناسی تشویق می‌کند تا بتوانند انتخاب‌های بهتری داشته باشند.
مقاله ما درباره سلامت روان را نیز مطالعه کنید.
مشاوره‌ی فردی و گروهی
مشاوره‌هایی که به صورت فردی برگزار می‌شوند، تنها شکل موجود از جلسات مشاوره و درمان نیستند. جلسات درمان گروهی یا گروپ‌تراپی نوعی دیگر از جلسات درمان هستند که ویژگی‌های خاص خود را دارند. در گذشته این گروه‌ها بیشتر از مشاوره‌های فردی رواج داشتند اما هنوز هم در بهبود برخی از مسائل و مشکلات می‌توانند کاربردی باشند. در این جلسات تعدادی از افراد، که معمولا حدود ۵ تا ۱۰ نفر هستند و مشکلات مشابهی دارند، در کنار هم قرار گرفته و از تجربیات خود صحبت می‌کنند. یک تسهیل‌گر متخصص این گروه را همراهی و سرپرستی می‌کند. جلسات مشاوره‌ی گروهی بیشتر جنبه‌ی آموزشی دارد و به افراد ایده می‌دهد تا برای رفع مشکلات‌شان روش‌های مختلفی را امتحان کنند. یکی از ویژگی‌هایی که در این نوع درمان قابل توجه قرار می‌گیرد، هزینه‌ی کم‌تر آن در مقایسه با جلسات مشاوره‌ی فردی است. البته روش گروه‌درمانی برای اختلالات شخصیتی عمیق و مزمن چندان کاربردی نیست و بیشتر در مقاطع خاصی از زندگی و برای گذر از تجربیات سخت استفاده می‌شود. انجام مشاوره‌ی فردی با وجود هزینه‌ی بیشتری که دارد، این نکته‌ی مثبت را دارد که فرصتی را برای عمیق شدن بر روی شخصیت و تجربیات طول زندگی درمان‌جو فراهم می‌کند و بهبود و درمانی که در انتها حاصل می‌شود هم باکیفیت‌تر خواهد بود.
مطالب بیشتری درباره مشاوره فردی می‌توانید بخوانید.
برای جمع‌بندی مطلب، لازم است اشاره کنیم که درمان و مشاوره‌ی فردی در هر سنی که باشید و با هر چالشی که روبه‌رو باشید می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ چه در زمینه‌های شخصی و ارتباطی باشد و چه مربوط به شغل و تحصیل. این‌که در تمام مراحل انجام مشاوره‌ی فردی، با خود و درمان‌گرتان صادق باشید بسیار در روند درمان تاثیرگذار است. اگر حس می‌کنید نمی‌توانید با مشاوری که به تازگی ملاقات ارتباط درستی بر قرار کنید، ممکن است لازم باشد مشاورتان را عوض کنید. البته به یاد داشته باشید که انتظارتان از یک جلسه‌ی مشاوره، انتظار درستی باشد؛ مشاور قرار نیست مشکلات شما را برایتان حل کند و خود شما هستید که باید با نقش فعالی که در روند جلسات ایفا می‌کنید، مسیر درمان را هموار کنید تا نتیجه‌ی دلخواه را ببینید.